Struktura opowieści to jedno z trudniejszych wyzwań dla poczatkującego pisarza. Szczególnie, jeśli nie jest to krótka forma, ale tęga, wielowątkowa powieść. Jak ułożyć ciąg zdarzeń, relacje bohaterów, rozwój emocji, aby zachować przyczynowo-skutkową spójność? Jak sprawić, żeby czytelnik nie czuł się pogubiony, ale zawsze miał pewność, w którym miejscu i czasie akcji się znajduje oraz kto jest kim, jaka jest jego rola i relacja wobec głównego bohatera opowieści. Wreszcie jak dawkować napięcie i podbijać stawkę, aby nie znużyć czytelnika a jednocześnie utrzymać jego uwagę, od pierwszego do ostatniego zdania?
Bywa, że nawet najlepiej skonstruowane postaci i dobra fabuła nie urzekną czytelnika, jeśli całość nie zostanie ułożona we właściwej kolejności i odpowiednio osadzona w miejscu i czasie. Na strukturze ciąży również odpowiedzialność za rozwój emocji czytelnika. Jeśli zdradzisz tajemnice zbyt wcześnie, albo nie pozwolisz czytelnikowi utożsamić się z bohaterami, jego zaangażowanie pryśnie. Zwyczajnie nie będzie czuł powodu, żeby kontynuować lekturę.
Ważne jest, aby świadomie podchodzić do struktury tekstu. Na początku warto sięgnąć po sprawdzone rozwiązania. Na eksperymenty z pewnością przyjdzie jeszcze pora.
KLASYKA W CENIE
Struktura trzech aktów to najbardziej rozpoznawalny schemat, ale też najbardziej uniwersalny, taki, który sprawdzi się na pewno. Jeśli autor będzie rozwijał opowieść, zgodnie ze wskazaniami tej struktury, może liczyć, że czytelnik nie poczuje się zagubiony, bo jest tutaj miejsce na zapoznanie się z bohaterami, ich celami, konfliktem i jego rozwojem. Jest także miejsce na walkę oraz jej rozstrzygnięcie, na domknięcie wątku głównego i pobocznych. Struktura trzech aktów czerpie ze starożytnego dramatu i odpowiada najbardziej naturalnemu podziałowi opowieści na trzy części:
-
AKT I – WSTĘP jest częścią przeznaczoną na przedstawienie głównych bohaterów i ich celów oraz miejsca i czasu akcji. Tu powinno się również wydarzyć zawiązanie akcji i ujawnienie o jaką stawkę toczy się gra. Celem wstępu jest rozbudzenie ciekawości czytelnika oraz ustanawianie więzi pomiędzy nim a bohaterami.
-
AKT II – ROZWINIĘCIE to pora na serię następujących po sobie zdarzeń, konfrontowanie protagonisty z antagonistą i podnoszenie stawki poprzez piętrzenie kolejnych katastrof, aż do sceny finałowej. Celem rozwinięcia jest pogłębienie więzi pomiędzy czytelnikiem i bohaterami oraz podtrzymanie jego zaangażowania.
-
AKT III – ZAKOŃCZENIE punkt kulminacyjny i rozwiązanie akcji, przemiana protagonisty, zakończenie wątków pobocznych. Tutaj celem jest usatysfakcjonowanie czytelnika, pozostawienie go w poczuciu odkrycia tajemnicy ale również otrzymania jakieś dodatkowej wartości, przesłania, które zostanie z nim na dłużej.
WARIACJE NA TEMAT KLASYKI
Bardziej rozbudowaną wersją klasycznego schematu trzech aktów jest struktura pięciu aktów (schemat Freytaga):
-
ekspozycja – zapoznanie ze światem, postaciami i konfliktem
-
akcja wschodząca – zamiary protagonisty natrafiają na przeszkody
-
punkt kulminacyjny – napięcie przeciwstawnych dążeń osiąga najwyższy stopień; rozpoczyna się proces upadku bohatera
-
akcja upadająca ze wzrostem w punkcie pozornej alternatywy ratunku – seria porażek
-
rozwiązanie akcji – rozstrzygnięcie konfliktu – zwycięstwo lub porażka, przemiana bohatera
Jeszcze szersze podejście proponuje Michael Hauge. Jego schemat składa się z sześciu etapów:
-
konfiguracja (wprowadzenie); na koniec tego etapu następuje pierwszy punkt zwrotny
-
nowa sytuacja (reakcja na 1 punkt zwrotny); komplikacja i drugi punkt zwrotny
-
postęp (plan naprawczy); niepowodzenie i trzeci punkt zwrotny tzw. punkt bez powrotu (ostateczne opowiedzenie się za celem lub rezygnacja)
-
komplikacja akcji i wyższe stawki; czwarty punkt zwrotny tzw. największa porażka
-
finałowe pchnięcie; finałowy punkt zwrotny
-
następstwa (sytuacja w jakiej znajduje się bohater po osiągnięciu/nieosiągnięciu celu)
Zupełnie inne podejście zaproponował PIXAR. To studio filmowe słynie ze świetnych produkcji. Pracujący dla nich scenarzyści opracowali zestaw słów-kluczy, których rozwinięcie pozwoli na zbudowanie spójnej historii:
-
był sobie…
-
każdego dnia…
-
aż pewnego dnia…
-
dlatego…(przeciwdziałanie i porażka)
-
dlatego…
-
dlatego…
-
aż wreszcie…
-
odtąd…
Opisane schematy nie wyczerpują tematu, jednak są dobrym materiałem do zbudowania stabilnej konstrukcji opowieści.
Schemat fabularny to swego rodzaju wzór. Po podstawieniu pod niego wydarzeń, planowanych w danej opowieści, uzyskasz najbardziej optymalny rozwój emocji u odbiorcy tejże. To z kolei gwarantuje utrzymanie uwagi i aktywnego uczestniczenia, dzięki którym odbiorca pozostanie z opowieścią do jej końca. Dodatkowym benefitem odbiorcy będzie doświadczenie katharsis, będącego pochodną emocjonalnego zaangażowania.